Endoprotezoplastyka (alloplastyka, endoplastyka) jest zabiegiem chirurgicznym polegającym na usunięciu zmienionego chorobowo stawu i wszczepieniu elementu sztucznego zastępującego jego funkcje. Zabieg przywraca utracone funkcje stawu i umożliwia wykonywanie podstawowych ruchów. Endoprotezy zastępują niesprawny staw sztucznym, dzięki czemu pacjent może powrócić do pełnej sprawności. Rodzaj endoprotezy dobierany jest indywidualnie do potrzeb chorego, uwzględniając stan kości, a także wiek. Zabieg endoprotezoplastyki jest refundowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
Endoprotezy klasyczne składają się z panewki , wkręcanej, wbijanej rozporowo lub osadzanej na cement kostny oraz trzpienia wprowadzanego w jamę szpikową kości zakończonego główką. Te elementy zastępują właściwą panewkę i głowę chorego stawu. Pomiędzy powierzchniami metalowymi implantów wprowadzana jest wkładka (najczęściej polietylenowa).
Problemy w żywotnością takiej endoprotezy wynikają z uszkodzeń i ścierania się polietylenu, a także z wyważania się panewki lub trzpienia udowego podczas eksploatacji protezy. Składowe elementy endoprotezy mają porowatą powierzchnię, a specjalne tworzywa z których zostaje wykonana umożliwiają im z czasem przyrośnięcie do kości pacjenta.
Wszystkie endoprotezy stawu biodrowego, niezależnie od materiałów i kształtu, można podzielić na dwa typy, a różnica między nimi polega na sposobie osadzenia w
Wyróżniamy:
- Endoprotezy osadzone na akrylowy cement chirurgiczny tzw. „cementowe”.
- Endoprotezy mocowane bezpośrednio w tkance kostnej. Metalowa panewka i metalowy trzpień nie wymagają do mocowania cementu; porowata gwintowana panewka jest wkręcana lub wbijana do przygotowanej wcześniej tkanki kostnej. Są to tzw. „endoprotezy bezcementowe”.
Decyzja o zastosowaniu jednego z wymienionych typów endoprotez wymaga analizy wielu czynników, jednak decydujące są wiek chorego i biologiczna wytrzymałość kości.
Leczenie
Endoprotezoplastyka jest operacją, po której pacjenci wymagają odpowiedniego prowadzenia. W dniu operacji należy rozpocząć ćwiczenia izometryczne mięśni kończyn dolnych. Od drugiego dnia po operacji wprowadza się ćwiczenia bierne, a następnie czynne operowanego stawu. Na chodzenie oraz pionizację zezwala się pacjentowi w zależności od stanu ogólnego, w drugim, trzecim dniu po operacji. Pacjenci rozpoczynają chodzenie przy pomocy balkonika, a następnie z pomocą kul łokciowych. Po założeniu endoprotezy cementowej na obciążenie kończyny operowanej zezwala się pacjentom z chwilą rozpoczęcia chodzenia, natomiast w przypadku endoprotezy bezcementowej pacjent nie może obciążać kończyny przez 6-8 tygodni.
Bardzo ważne jest postępowanie we wczesnym okresie po operacji, które istotnie wpływa na prawidłowe wykonywanie podstawowych czynności dnia codziennego.
Przykłady wykonywania podstawowych czynności:
- Ułożenie kończyny operowanej. Operowana kończyna powinna być ułożona w lekkim zgięciu w stawie biodrowym. Należy również zabezpieczyć kończynę przed przypadkowym skręceniem na zewnątrz. Pacjent musi unikać krzyżowania nóg podczas leżenia lub spania oraz nie rotować stopy na zewnątrz ani do wewnątrz.
- Zmiana pozycji Podczas zmiany pozycji z leżącej na siedzącą, operowana kończyna dolna powinna być wyprostowana. Należy również unikać w łóżku obracania na prawą lub lewą stronę.
- Pozycja siedząca Prawidłowa pozycja siedząca to taka, w której stawy kolanowe znajdują się niżej niż stawy biodrowe. Taka pozycja pozwala zabezpieczyć biodro przed obciążeniem. Krzesło lub fotel nie może być zbyt miękkie ani zbyt głębokie.
- Nauka chodu Rozpoczyna się ją zazwyczaj w 3-4 dobie po operacji. Kończyna dolna powinna być całkowicie odciążona. Na początku pacjent porusza się przy pomocy balkonika, a następnie przy pomocy kul. Pełne obciążenie stawu następuje po 3 miesiącach, gdy nie ma bolesności w operowanym stawie, zakres ruchów w stawie jest prawidłowy oraz gdy zdjęcie radiologiczne biodra nie pokazuje żadnych zmian patologicznych. Podczas poruszania się za pomocą balkonika należy zwrócić uwagę, aby stopa nie rotowała się do środka i aby kroki były długie.
- Stanie Podczas stania należy równomiernie obciążać obie kończyny. Natomiast chcąc się obrócić pacjent powinien skręcać nogi razem z miednicą, ale nie wykonywać gwałtownych ruchów.
- Kąpiel W pierwszych tygodniach najlepiej jest korzystać z prysznica, gdyż siła mięśniowa nie jest wystarczająca, aby pacjent mógł samodzielnie korzystać z wanny.
- Schylanie Pacjent może wykonywać delikatne skłony, ale pod warunkiem jednoczesnego ugięcia kolan.
- Ubieranie Po zabiegu pacjent nie będzie w stanie wykonać dostatecznego skłonu, aby założyć buty lub skarpetki, dlatego też należy korzystać z prostych udogodnień, które ułatwią pacjentowi wykonanie czynności np.: zwykłe szelki mogą być pomocne przy zakładaniu spodni.
- Chodzenie po schodach Należy pamiętać o kolejności stawiania kończyn:
- wchodzenie z dwiema kulami - na stopniu wyżej pacjent stawia kończynę nieoperowaną, a następnie dostawia kończynę operowaną wraz z kulami,
- wchodzenie z dwiema kulami - na stopniu niżej pacjent stawia kończynę operowaną wraz z kulami, a następnie dostawia kończynę nieoperowaną.
- Prace domowe Należy używać wszelkich pomocy technicznych podczas wykonywania prac domowych. Po powrocie ze szpitala należy wyeliminować przedmioty, które mogą spowodować upadek np.: dywaniki.
- Aktywność fizyczna Jazda na rowerze w 4-5 miesiącu po zabiegu może być traktowana jako ćwiczenie czynne w odciążeniu, które jest jak najbardziej wskazane. Pływanie poleca się w 2-3 miesiącu po zabiegu. Zakazane są sporty obciążające staw – bieganie, tenis, skoki, sporty kontaktowe.
Jest wiele czynności, których pacjent nie powinien wykonywać we wczesnym okresie po zabiegu (bezwzględny zakaz podnoszenia ciężarów). Dlatego też tak ważna jest edukacja pacjenta w zakresie czynności dnia codziennego, aby sprostać oczekiwaniu pacjenta co do funkcjonowania po zabiegu endoprotezo plastyki.
